Jak trenować po 40. roku życia? Poradnik Dine4Fit

Każdy, kto skończył 40 lat, wie, że ciało zaczyna się zmieniać. Metabolizm zwalnia, tkanka tłuszczowa zwykle rośnie, a masa mięśniowa z czasem maleje. Badania pokazują, że po 40. roku życia zwiększa się o ok. 0,3–0,5 kg/rok (aż do ok. 70. roku życia) ciężar ciała, głównie na skutek narastającej tkanki tłuszczowej. Równocześnie tracimy mięśnie (sarkopenia) – eksperci szacują utratę masy mięśniowej na 3–8% na dekadę po trzydziestce, (co daje około 0,7–0,8% rocznie).

Mięśnie są głównym „piecami” organizmu, więc ich niedobór obniża tempo przemiany materii (spoczynkową przemianę materii, BMR). Dodatkowo, w wieku średnim zmienia się rozkład hormonów: u kobiet w okresie okołomenopauzalnym (40–50 lat) spada poziom estrogenów, co przyspiesza utratę mięśni i masę kostną. U mężczyzn testosteron zaczyna spadać od około 1% rocznie po 30.–40. roku życia, choć rzadko prowadzi to do wyraźnych objawów.

Metabolizm i skład ciała

Z wiekiem zmienia się również metabolizm. Utrata mięśni sprawia, że organizm zużywa mniej kalorii w spoczynku – BMR maleje z każdym rokiem. W praktyce oznacza to, że po 40. trudniej utrzymać dotychczasową wagę: do 60. roku życia przy rosnącej wadze mężczyźni i kobiety gromadzą dodatkowo ok. 1% więcej tłuszczu rocznie. Dodatkowo, starszy organizm gorzej reaguje na insulinę i ma tendencję do większego gromadzenia tłuszczu brzusznego. Dlatego warto skupić się na treningu siłowym, który przeciwdziała utracie mięśni, oraz na umiarkowanej aktywności cardio spalającej kalorie. Utrzymanie większej masy mięśniowej pomaga też „rozkręcić” metabolizm – każda dodatkowa tkanka mięśniowa to więcej spalanych kalorii nawet w spoczynku.

Mięśnie, siła i płeć

Utrata mięśni dotyczy obu płci, ale występuje nieco inaczej. U mężczyzn większa masa mięśniowa początkowo łagodzi spadek siły, jednak z wiekiem (szczególnie po 50. roku) siła i objętość mięśni zaczyna zauważalnie maleć. Uważa się, że nawet aktywni fizycznie mężczyźni tracą ok. 1% masy mięśni rocznie po 60. roku życia. U kobiet proces ten z reguły jest podobny lub nieco szybszy – szczególnie w okresie menopauzy (najczęściej ok. 45–55 lat) spadek estrogenów powoduje gwałtowniejsze zmiany składu ciała: wzrasta tłuszcz, a mięśnie i gęstość kości szybciej maleją. Na szczęście intensywny trening siłowy może zahamować te procesy. Badania pokazują, że regularne ćwiczenia z obciążeniem (nawet umiarkowane) są skuteczne w odbudowie utraconych mięśni i siły – chociaż kobiety po menopauzie często wymagają większej objętości (więcej serii ćwiczeń) by osiągnąć podobny efekt masażowy. W praktyce oznacza to, że panie powinny zaczynać od lżejszych ciężarów i stopniowo zwiększać obciążenie, a panowie mogą uzyskiwać efekty nawet przy nieco mniejszych objętościach treningu.

Brak elastyczności i słabsza mobilność to powszechne efekty starzenia. Trening mobilności (stretching, ćwiczenia na zwiększenie zakresu ruchu) jest po 40. roku życia niezwykle ważny. Jak podkreślają fizjoterapeuci, z wiekiem coraz trudniej „dosięgnąć” pełnego zakresu ruchu w stawach. Regularne ćwiczenia takie jak koci grzbiet (segmental cat-cow), wymachy ramion czy delikatne skręty tułowia pozwalają temu zapobiegać. Poprawa ruchomości zmniejsza ryzyko przeciążeń i urazów – osoby ćwiczące regularnie dostrzegają, że nawet w późniejszym wieku mogą sprawniej wykonywać codzienne czynności (wstawanie z krzesła, schylanie się czy ruchy obrotowe kręgosłupa). Mobilność przekłada się bezpośrednio na jakość życia – cytowani specjaliści twierdzą, że „ruchomość jest kluczowa dla naszej sprawności i samopoczucia z wiekiem”.

Regeneracja i ryzyko kontuzji

Z wiekiem wzrasta podatność na urazy i spowalnia regeneracja po wysiłku. W starszych mięśniach procesy naprawcze są wolniejsze i mniej efektywne – naukowcy mówią o wydłużonym i spowolnionym powrocie do formy po treningu. Dzieje się tak m.in. przez tzw. „oporność anaboliczną” – starsze mięśnie gorzej reagują na sygnały wzrostu (białko i ćwiczenie) i wolniej syntezują nową tkankę. Ponadto wraz z wiekiem dochodzi do zmian w tkance łącznej: mięśnie stają się bardziej sztywne, a kolagen w ścięgnach gęstszy. Efekt? Większe napięcia, mniejsza elastyczność i łatwiejsze uszkodzenia (naciągnięcia, naderwania). Z tych powodów po 40. warto wydłużyć przerwy między seriami i treningami, dokładnie dbać o rozgrzewkę oraz nie forsować się nadmiernie. Dłuższy sen, odpowiednia dieta (np. białko pod ręką) i techniki regeneracyjne (masaż, rolowanie) to priorytet. Warto pamiętać, że każdy trening powinien być poprzedzony solidną rozgrzewką oraz zakończony ćwiczeniami rozciągającymi, aby zapobiec nadmiernemu przeciążeniu nowych mikrourazów.

Zanim przystąpisz do właściwego treningu, poświęć ok. 5–10 minut na rozgrzewkę: lekki trucht, krążenia ramion czy wymachy nóg. Dynamiczne ćwiczenia (np. wymachy ramion w górę i na boki – tak jak na ilustracji) poprawiają krążenie i przygotowują mięśnie i stawy do wysiłku. Dobrym pomysłem jest też zakończyć trening kilkuminutowym rozciąganiem i ćwiczeniami mobilnościowymi – to pozwala złagodzić późniejsze napięcia i przyspiesza regenerację. Dzięki temu ryzyko kontuzji spada, a komfort kolejnych treningów rośnie.

Zalecenia treningowe po 40.

Mimo opisanych zmian, aktywność fizyczna jest po 40. roku życia niezbędna i przynosi ogromne korzyści zdrowotne. Ogólne zalecenia WHO dla dorosłych (w tym osób 40–64 lata) mówią o co najmniej 150 minutach umiarkowanej aktywności aerobowej tygodniowo (np. szybkiego marszu, jazdy na rowerze) lub 75 minutach intensywnej. Dodatkowo zaleca się co najmniej dwa dni w tygodniu trening siłowy angażujący wszystkie partie mięśni (np. ćwiczenia z hantlami, gumami, trening obwodowy). Mięśnie wzmacniaj przy umiarkowanej intensywności (około 60–80% siły maksymalnej), zaczynając np. od 2 serii po 10–15 powtórzeń każdego ćwiczenia. Jeśli jesteś początkujący, wystarczą 2–3 treningi siłowe tygodniowo; zaawansowany może ćwiczyć 3–4 razy. Cardio uprawiaj 3–5 razy w tygodniu po 20–40 minut – najlepiej zmiennym intensywnościami (np. marsz z przyspieszeniem, rower + podjazdy) tak, by tętno było na umiarkowanym lub umiarkowanie-wysokim poziomie. Po 40. warto też poświęcać 1–2 dni na ćwiczenia na równowagę i mobilność (np. joga, pilates, rozciąganie). Kluczowe jest słuchanie ciała: gdy odczuwasz większe zmęczenie lub lekkie dolegliwości, odpuść choć jeden dzień treningu lub zmniejsz jego intensywność. Ogólna zasada brzmi – lepiej ćwiczyć regularnie, ale z umiarem, niż sporadycznie bardzo mocno.

Różnice kobiet i mężczyzn: Program treningowy może być bardzo podobny, ale warto uwzględnić pewne niuanse. Panie w okresie okołomenopauzalnym (i po menopauzie) powinny szczególnie dbać o ćwiczenia wzmacniające kości (np. skoki, przysiady z obciążeniem) – to pomoże przeciwdziałać osteoporozie. Kobiety mogą też potrzebować nieco dłuższych przerw na regenerację pomiędzy ciężkimi seriami, zwłaszcza jeśli stosują wyższe obciążenia. Panowie z kolei powinni skupić się na utrzymaniu masy mięśniowej, bo choć testosteron spada, to nadal ułatwia budowę siły – trening siłowy jest dla nich równie kluczowy. W obydwu przypadkach rozgrzewka i technika ćwiczeń mają priorytet, a plany treningowe powinny łączyć cardio, trening siłowy i ćwiczenia mobilne dla równowagi i profilaktyki urazów.

Przykładowy plan tygodniowy

Poziom początkujący (2–3 dni siłowo-cardio):

• Poniedziałek: 30 minut marszu/briskiego spaceru (cardio); 10 minut rozciągania całego ciała.
• Wtorek: Trening siłowy – np. 3 serie po 12 powtórzeń przysiadów, wykroków, pompek z kolan, wiosłowania hantlami. Na koniec 5–10 minut ćwiczeń mobilności (koci grzbiet, krążenia tułowia).
• Środa: Odpoczynek lub lekki spacer.
• Czwartek: Interwałowa sesja cardio (np. 20–30 min – marsz/przyspieszanie co 2 minuty) + ćwiczenia oddechowe /stretching.
• Piątek: Ponownie trening siłowy (inne partie – np. brzuszki, mostek biodrowy, wykroki bokiem) + mobilność.
• Sobota: Aktywny wypoczynek – joga lub 20-minutowy spacer.
• Niedziela: Odpoczynek, regeneracja.

Poziom średniozaawansowany (4–5 dni, podział na partie):

• Poniedziałek: Trening siłowy – nogi i core (przysiady ze sztangą/gumą, martwy ciąg z hantlami, plank).
• Wtorek: Cardio – np. 30–40 minut jazdy na rowerze lub biegu na trenażerze (umiarkowane tętno), + stretching.
• Środa: Ćwiczenia mobilności i równowagi (joga, pilates) 30 min + lekka aktywność (spacer).
• Czwartek: Trening siłowy – górne partie (wyciskanie na ławce lub pompki, wiosłowanie, unoszenia bokiem ramion).
• Piątek: Cardio interwałowe (np. 20–30 min – 1 min szybko/1 min wolno) + rolowanie mięśni.
• Sobota: Trening siłowy – całe ciało obwodowo (połączenie ćwiczeń wielostawowych) lub mocniejsze cardio (np. pływanie, narty biegowe).
• Niedziela: Regeneracja – spacer, rozciąganie, sauna.

W obu planach nie zapomnij o odpowiednim nawodnieniu i odżywianiu – białko po treningu pomoże w odbudowie mięśni, a posiłek bogaty w węglowodany uzupełni energię.

Podsumowanie i motywacja

Trening po czterdziestce to przede wszystkim dostosowanie do zmian zachodzących w ciele. Kluczowe są regularność, różnorodność i rozsądek. Umiarkowana aktywność aerobowa (150 min tygodniowo) wraz z 2–3 sesjami siłowymi pomogą utrzymać metabolizm na wyższym poziomie i zapobiec utracie mięśni. Nie zapominaj też o rozgrzewce i mobilności – zapobiegają one urazom i pozwalają cieszyć się ruchem dłużej. Najważniejsze to zacząć i nie zniechęcać się skalą wyzwań: nawet niewielki wzrost aktywności poprawia samopoczucie, siłę i zdrowie. Pamiętaj, że wiek to tylko liczba – wiele osób zrealizowało najlepsze formy sportowe właśnie po 40. roku życia. Nawet małe postępy (ciężar trochę większy, szybszy czas marszu) oznaczają, że Twoje ciało staje się zdrowsze. Zacznij od dzisiaj, a z czasem pokochasz trening – to najlepszy sposób, by w pełni cieszyć się zdrowiem i energią na kolejne dekady!

Źródła:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/
https://www.mdpi.com/
https://www.who.int/
https://www.healthline.com/

foto: depositphotos.cz

30.6.2025 dine4fit.pl Ciekawe, Ćwiczenia