Mikroplastik przeniknął już do wody, powietrza i… naszego jedzenia. Dowiedz się, skąd się bierze i jak możesz ograniczyć jego spożycie.
Czym są mikroplastiki i nanoplastiki?
Mikroplastiki to bardzo małe cząsteczki tworzyw sztucznych – zazwyczaj poniżej 5 milimetrów w przynajmniej jednym wymiarze – powstające z kruszenia większych plastikowych odpadów (np. worków, butelek, sieci rybackich) lub wytwarzane celowo w małym rozmiarze (np. granulaty, kulki w kosmetykach). Nanoplastiki są jeszcze mniejsze – zwykle <1 μm (mniej niż jedna tysięczna milimetra). Zróżnicowany rozmiar i skład chemiczny cząstek oraz fakt, że brak jest jednolitej definicji, utrudniają ich badanie. W przyrodzie mikroplastiki bardzo wolno się rozkładają; rosnąca produkcja plastiku i niska efektywność recyklingu powodują, że ogromne ilości drobinek plastiku trafiają do środowiska naturalnego.
Badania potwierdzają obecność mikroplastików w wielu produktach spożywczych. Na przykład:
Ryby i owoce morza: Analizy wykazały obecność mikroplastików w przewodach pokarmowych ryb i skorupiaków. Duże ryby są zazwyczaj patroszone (eliminując zjedzenie wnętrzności), ale małe gatunki i bezkręgowce (np. małże, krewetki, sardynki) jada się w całości, a więc przenoszą drobiny plastiku w łańcuchu pokarmowym. Greenpeace zauważa, że mikroplastik trafiający do ryb w Bałtyku „przedostaje się w górę łańcucha pokarmowego… czasem nawet na nasze stoły”.
Sól morska: Mikroplastiki były wykrywane w soli kuchennej, zwłaszcza pochodzącej z mórz i oceanów, w stężeniach sięgających tysięcy cząstek na kilogram. Zanieczyszczenia wody morskiej (plastiki rozproszone w oceanie) przenikają do soli w procesie parowania i krystalizacji, dlatego sól morska wielokrotnie zawiera więcej mikroplastiku niż sól z wody słodkiej.
Woda pitna (butelkowana i kranowa): Naukowcy wykryli ogromne ilości plastikowych cząstek w popularnych wodach butelkowanych. Badanie NIH wykazało, że przeciętnie ok. 240 tys. cząstek plastiku na litr występuje w wodzie z plastikowej butelki (większość to nanoplastiki, <1 μm). (Ilustracja poniżej pokazuje symulację mikroplastików w wodzie butelkowanej.) Część badaczy sugeruje, że woda kranowa, zwłaszcza po filtrowaniu, zawiera znacznie mniej mikroplastiku.
Piwo: W różnych markach piwa wykrywano mikroplastiki – zapewne trafiają one do napoju wraz z wodą (oraz ewentualnie z używanych zbóż czy samego procesu warzenia).
Miód: Drobne cząstki plastiku znaleziono także w miodzie spożywczym. Mają one prawdopodobnie różne źródła – od zanieczyszczeń powietrza (cząstek opadających na kwiaty) po osady w trakcie przetwarzania. Podobne analizy donoszą też o mikroplastiku w cukrze czy herbacie, choć dane są wciąż ograniczone.
Mikroplastiki trafiają do żywności głównie z otoczenia, ale także z opakowań i urządzeń kuchennych. Z powietrza, wód i gleb przedostają się cząstki plastiku z odpadów przemysłowych i konsumenckich – na przykład ścierane opony, foliówki czy porzucony sprzęt plastikowy rozdrabniają się pod wpływem promieniowania UV, wody i tarcia. W efekcie drobne fragmenty plastiku występują w każdym środowisku – od gór po głębiny mórz – i mogą trafiać do organizmów roślin i zwierząt, a stamtąd do łańcucha pokarmowego. Przykładowo plastikowe śmieci na plażach czy w morzu z czasem fragmentują się na mikrocząstki, które zjadane są przez ryby i skorupiaki.
Coraz więcej dowodów wskazuje też, że same plastikowe opakowania i naczynia mogą uwalniać mikrowłókna i fragmenty bezpośrednio do żywności. Systematyczny przegląd 103 badań wykazał, że normalne użycie produktów stykających się z jedzeniem – np. otwieranie plastikowej butelki, zaparzanie herbaty w plastikowej torebce czy krojenie na plastikowej desce – prowadzi do wykrycia mikro- i nanoplastików w żywności. Praktycznie we wszystkich tych badaniach (96%) stwierdzono cząstki plastiku w analizowanych produktach. Eksperci podkreślają więc, że materiały mające kontakt z żywnością są istotnym źródłem zanieczyszczeń mikroplastikowych.
Wpływ spożywanych mikroplastików na zdrowie człowieka nie jest jeszcze dobrze poznany, ale rośnie liczba wskazówek o możliwych zagrożeniach. Badania na modelach zwierzęcych sugerują, że mikro- i nanoplastiki mogą zaburzać funkcjonowanie przewodu pokarmowego – wywołując stres oksydacyjny i stany zapalne błony śluzowej jelit oraz modyfikując skład mikrobiomu jelitowego. Odnotowano też zmiany w komórkach układu odpornościowego oraz toksyczność spowodowaną nagromadzeniem się cząstek plastiku.
Plastiki często zawierają dodatkowo niebezpieczne związki (np. bisfenol A, ftalany) oraz adsorbują z otoczenia trwałe zanieczyszczenia (PCB, dioksyny, wielopierścieniowe węglowodory – PAH). Istnieje obawa, że mikroplastik może być nośnikiem tych substancji do organizmu – a po spożyciu część toksyn mogłaby przenikać do tkanek. Przykładowo EFSA zwraca uwagę na potencjalną akumulację PCBs czy PAH w mikroplastikach i ich możliwe przenikanie podczas trawienia.
W organizmie człowieka wykryto już obecność fragmentów plastiku: naukowcy znaleźli mikrodrobiny w ludzkiej krwi, moczu, kale, a nawet w łożysku i innych tkankach. Dopóki nie ma jednak długoterminowych badań, nie potrafimy oszacować, jakie konsekwencje zdrowotne może to powodować. Na razie dostępne dowody wskazują, że ilości mikroplastiku dostarczane razem z dietą raczej nie prowadzą do jednoznacznych chorób, ale nie wykluczają one subtelnych zaburzeń. Istnieje poważne zaniepokojenie zwłaszcza w związku z nanoplastikami (rozmiar <0,1 μm): badania sugerują, że one mogą przenikać przez bariery komórkowe i kumulować się w tkankach, co teoretycznie zwiększa ryzyko bioakumulacji i toksycznego działania.
Oto praktyczne wskazówki, które mogą pomóc zmniejszyć ekspozycję na mikroplastik z żywności:
Filtruj wodę i unikaj plastikowych butelek. Przejście z wody butelkowanej na wodę kranową po filtracji może znacząco ograniczyć ilość wypijanego plastiku. Przykładowo jedno badanie sugeruje, że picie filtrowanej wody zamiast niefiltrowanej może obniżyć spożycie mikroplastiku nawet o ~90%.
Wybieraj alternatywy dla plastiku. Używaj szklanych lub stalowych butelek i pojemników do przechowywania napojów i żywności zamiast plastiku. Gotuj, przechowuj i odgrzewaj potrawy w naczyniach ceramicznych, szklanych lub metalowych. W kuchni zastąp plastikowe deski i sztućce drewnianymi bądź metalowymi. Eksperci podkreślają, że rezygnacja z plastikowych opakowań i przyborów kuchennych może zmniejszyć narażenie na cząstki plastiku.
Unikaj plastikowych torebek i folii. Kupuj warzywa i owoce luzem lub w papierowych opakowaniach zamiast owiniętych folią. W sklepie staraj się wybierać produkty w opakowaniach ze szkła, tektury lub innych materiałów ekologicznych. Ogranicz użycie plastikowych jednorazówek (słomek, sztućców, pojemników) – jeśli to możliwe, korzystaj z własnych naczyń lub opakowań wielokrotnego użytku.
Korzystaj z naturalnych zamienników. Pij herbatę sypaną z liści (lub z ekologicznych torebek nieplastikowych) zamiast z plastikowych torebek do herbaty. Wiele porządnych ekspresów do kawy pozwala parzyć kawę bezpośrednio z ziaren (bez plastikowych filtrów). Ogranicz spożycie wysoko przetworzonej żywności (fast food, instanty) – są to często produkty pakowane w wiele warstw plastiku i mogą zawierać mikroplastik z procesów produkcji.
Wietrz i sprzątaj na mokro. Drobne włókna sztuczne unoszą się w powietrzu (np. z odzieży syntetycznej) i mogą osiadać na żywności lub stołach. Częste wietrzenie mieszkania oraz czyszczenie na mokro (ścieranie kurzu wilgotną szmatką) ogranicza odkładanie się tego typu zanieczyszczeń.
Świadomie planuj zakupy. Wybieraj świeże i lokalne produkty (zmniejszają transport i pakowanie). Zwracaj uwagę na materiały opakowań – niektóre sklepy oferują produkty luzem (bez plastiku) lub w opakowaniach biodegradowalnych.
W praktyce zupełne wyeliminowanie mikroplastików z diety jest obecnie niemożliwe, ale powyższe działania pomagają ograniczyć narażenie. Jak podkreślają eksperci, eliminując plastik w kuchni i posiłkach, możemy znacząco zmniejszyć ilość spożywanych cząstek plastiku.
Źródła: Przy pisaniu artykułu wykorzystano doniesienia naukowe i raporty m.in. FDA, WHO, EFSA, FAO oraz organizacji Greenpeace i Food Packaging Forum. Podstawowe informacje oparto także na przeglądach literatury dostępnych w bazach medycznych i publikacjach naukowych.
Redakcja
www.dine4fit.pl
Choć już od długiego czasu śledzimy historie użytkowników Dine4Fit, nigdy nie przestajemy się dziwić temu, co może zdziałać ludzka determinacja.
Przeczytajcie historię Bogusi, która zaczęła się odchudzać przy wadze 127 kg, mając trójkę dzieci i stos leków.
Kontynuuj czytanie 14.11.2022
Kiedy zaczynamy się odchudzać, zwykle towarzyszy temu silna motywacja, chęć zmiany i przekonanie, że tym razem naprawdę się uda.
Problem w tym, że efekty nie pojawiają się z dnia na dzień, a codzienność potrafi skutecznie przeszkodzić – praca, obowiązki, stres, brak czasu i stare nawyki, które wracają jak bumerang. Jeśli więc wciąż czujesz, że tkwisz na starcie, te wskazówki pomogą ci wreszcie ruszyć z miejsca.
Kontynuuj czytanie 10.11.2025
„Czytałeś/aś artykuł „Niechciane myśli – cichy sabotażysta”?
Jeśli nie, koniecznie go póxniej przeczytaj. A teraz znowu przyjrzymy się myślom – tym razem tym, które na pierwszy rzut oka wydają się pozytywne, ale mają też swoje „ale”…“
Kontynuuj czytanie 6.11.2025
Teoretyczne zasady omówione w poprzednim artykule przekładają się na konkretne wzorce żywieniowe, które naukowcy łączą z ponadprzeciętną długością życia.
Należą do nich przede wszystkim dieta śródziemnomorska oraz dieta MIND, skupiona na zdrowiu mózgu.
Kontynuuj czytanie 30.10.2025
Dziś chciałabym podzielić się z Wami kolejną sprawdzoną wskazówką z mojej praktyki dietetycznej.
To sposób, który działa nie tylko w czasie odchudzania, ale też pomaga później utrzymać wagę.
Kontynuuj czytanie 27.10.2025
W młodości słyszałem kilka sprzecznych stwierdzeń. Z jednej strony mówiono mi, żebym pił mleko, żeby mieć mocne kości, co wspierały też ówczesne reklamy. Z drugiej strony ostrzegano, żeby uważać na wapń, bo w nadmiarze może powodować jego odkładanie się w organizmie.
Problem z wapniem polega też na tym, że organizm wchłania go w różnym stopniu z różnych produktów, a do jego przyswajania potrzebne są dodatkowe substancje.
Kontynuuj czytanie 23.10.2025
Tabele kalorii są dostępne w Internecie, na telefonie, tablecie i smartwatchach, takich jak Garmin i Apple Watch.
