Kortyzol a brak sił, tycie i bezsenność: wpływ hormonu stresu na nasze ciało i psychikę

Kortyzol, znany jako hormon stresu, odgrywa kluczową rolę w naszej reakcji na różnego rodzaju wyzwania życiowe. Chociaż pełni on istotne funkcje w organizmie, jego nadmiar może negatywnie wpływać na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. W tym artykule przyjrzymy się zależności między kortyzolem a brakiem sił, snem, stresem oraz zaproponujemy sposoby na ograniczenie jego produkcji.

Obraz autorstwa brgfx na Freepik

Kortyzol a reakcja na stres

Kortyzol jest jednym z kluczowych hormonów zaangażowanych w naszą reakcję na stres. Jest nazywany potocznie “hormonem stresu”, ponieważ odgrywa istotną rolę w dostarczaniu organizmowi energii i mobilizacji zasobów podczas wyjątkowych sytuacji. Jego działanie jest niezwykle ważne dla przetrwania i skutecznego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Kiedy napotykamy na stresujące zdarzenie lub zagrożenie, nasz układ nerwowy uruchamia mechanizm reakcji “walcz lub uciekaj”. Sygnały stresu docierają do mózgu, co powoduje aktywację odpowiednich struktur, takich jak podwzgórze i przysadka mózgowa. W wyniku tej aktywacji przysadka mózgowa wydziela hormon adrenokortykotropowy (ACTH), który stymuluje korę nadnerczy do wytwarzania kortyzolu.

Funkcje kortyzolu w reakcji na stres:

1. Mobilizacja energii: Główną funkcją kortyzolu jest zwiększenie dostępności glukozy we krwi. Kortyzol stymuluje procesy wątrobowe, które uwalniają glukozę z glikogenu, zapasowej formy cukru. To zwiększenie poziomu glukozy dostarcza organizmowi szybkiego źródła energii, potrzebnego do podejmowania akcji w sytuacjach stresowych.
2. Funkcja przeciwzapalna: Kortyzol ma działanie przeciwzapalne, hamując odpowiedź immunologiczną organizmu. To zapobiega nadmiernej reakcji zapalnej, która mogłaby być szkodliwa w przypadku uszkodzenia tkanek podczas stresujących wydarzeń.
3. Podtrzymywanie reakcji w dłuższym okresie: Kortyzol pomaga podtrzymać odpowiedź stresową organizmu na dłuższy czas. Po początkowej reakcji “walcz lub uciekaj”, gdy pierwszy szok minie, kortyzol działa, utrzymując stan mobilizacji organizmu, co umożliwia dalsze dostarczanie energii w sytuacji trwającego stresu.

Kortyzol a brak sił i zmęczenie

Jednak gdy poziom kortyzolu pozostaje podwyższony w organizmie przez dłuższy czas, np. w wyniku długotrwałego stresu, może to prowadzić do szeregu problemów. Wysoki poziom kortyzolu może wpłynąć na funkcjonowanie układu hormonalnego i nerwowego, co z kolei może wywołać zmęczenie i osłabienie organizmu.

Nadmiar kortyzolu, szczególnie w przypadku chronicznego stresu, może doprowadzić do tzw. wyczerpania nadnerczy. Jest to stan, w którym nadnercza nie są w stanie utrzymać odpowiedniej produkcji hormonu w odpowiedzi na długotrwałe narażenie na stres. W wyniku tego organizm może odczuwać chroniczne zmęczenie, brak sił i trudności w regeneracji po wysiłku.

Kortyzol a tycie

Kortyzol może również wpływać na nasze zachowania związane z jedzeniem, szczególnie w sytuacjach stresowych. Wiele osób sięga po jedzenie jako formę radzenia sobie ze stresem lub emocjami, co nazywane jest jedzeniem emocjonalnym, a to już bezpośrednio przekłada się na wzrost naszej masy ciała. Gdy kortyzol jest podwyższony, organizm może magazynować nadmiar spożywanych kalorii jako tłuszcz, co może sprzyjać tyciu, zwłaszcza w okolicach brzucha.

Kortyzol wpływa również na regulację insuliny, hormonu odpowiedzialnego za kontrolę poziomu glukozy we krwi. Nadmiar kortyzolu może prowadzić do insulinooporności, co oznacza, że komórki organizmu przestają reagować na insulinę, co z kolei może sprzyjać odkładaniu się tłuszczu.

Kortyzol a bezsenność

Stres, a tym samym podwyższony poziom kortyzolu, może również zaburzać nasz sen. Gdy jesteśmy zestresowani, nasza reakcja “walcz lub uciekaj” pozostaje aktywowana, co sprawia, że trudniej nam się zrelaksować i zasnąć. Ponadto, wysoki poziom kortyzolu może zakłócać nasz naturalny rytm dobowy, prowadząc do nieregularnego snu i problemów z utrzymaniem głębokiej fazy snu.

U kogo można zaobserwować podwyższony poziom kortyzolu?

1. Osoby doświadczające chronicznego stresu: Długotrwałe narażenie na stres może prowadzić do ciągłego podwyższenia poziomu kortyzolu. Przykłady to osoby z bardzo wymagającymi pracami, ciągłymi konfliktami rodzinno-zawodowymi, czy osoby z długotrwałymi problemami zdrowotnymi.
2. Osoby cierpiące na zaburzenia nastroju: Osoby z depresją, lękiem, czy innymi zaburzeniami nastroju często wykazują podwyższony poziom kortyzolu. W niektórych przypadkach, wysoki poziom kortyzolu może być wynikiem długotrwałego stresu towarzyszącego tym zaburzeniom.
3. Pracownicy zmianowi: Osoby pracujące na zmiany, zwłaszcza nocne, mogą mieć zaburzony rytm dobowy i podwyższony poziom kortyzolu, co może prowadzić do problemów ze snem i innymi problemami zdrowotnymi.
4. Osoby nadużywające alkoholu: Stosowanie substancji uzależniających może wpływać na wydzielanie hormonów, w tym kortyzolu. Osoby z problemami z uzależnieniem mogą wykazywać zmieniony poziom kortyzolu w zależności od fazy uzależnienia lub odstawienia substancji.
5. Osoby z otyłością: Niektóre badania sugerują, że osoby z otyłością mogą mieć podwyższony poziom kortyzolu, co może wpływać na gromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie.
6. Osoby z chorobami autoimmunologicznymi: Niektóre choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń czy reumatoidalne zapalenie stawów, mogą wpływać na funkcjonowanie nadnerczy, co może skutkować podwyższonym poziomem kortyzolu. Dlatego w przypadku utrzymujących się objawów związanych z wysokim poziomem kortyzolu, zawsze warto skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Jak wygląda badanie poziomu kortyzolu?

Takie badanie to nic innego jak pobranie krwi z żyły czy badanie dobowej zbiórki moczu. Przed badaniem pacjent powinien być wyspany i na czczo oraz nie pić alkoholu 2-3 dni przed. Badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.

Jak zredukować poziom kortyzolu i złagodzić jego negatywne skutki?

• Ćwiczenia fizyczne: Regularna aktywność fizyczna może pomóc obniżyć poziom kortyzolu i zwiększyć produkcję endorfin – hormonów szczęścia.
• Techniki relaksacyjne: Regularna praktyka jogi, medytacji, czy głębokiego oddychania może pomóc w redukcji stresu i poziomu kortyzolu.
• Sen: Staraj się utrzymywać regularny rytm snu, unikaj ekranów elektronicznych przed snem i stwórz przyjemne warunki do odpoczynku.
• Zrównoważona dieta: Unikaj nadmiernej konsumpcji kofeiny i niezdrowych przekąsek. Stawiaj na zdrową, zrównoważoną dietę bogatą w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, zdrowe tłuszcze i odpowiednią ilość białka.

Podsumowanie

Kortyzol jest ważnym hormonem reakcji na stres, ale jego nadmiar lub niedobór może wpływać na nasze zdrowie i samopoczucie. Brak sił, tycie i bezsenność to tylko niektóre z problemów związanych z zaburzeniami poziomu kortyzolu. Ważne jest dbanie o zdrowy styl życia, który obejmuje zarówno odpowiednie zarządzanie stresem, jak i troskę o sen, aktywność fizyczną i zrównoważoną dietę, aby utrzymać równowagę hormonalną i cieszyć się lepszym stanem zdrowia.

Foto: autorstwa brgfx na Freepik