Czy otyłość jest chorobą?

Debata na temat tego, czy otyłość powinna być postrzegana jako choroba, czy po prostu wynik niekonsekwencji w odżywianiu, toczy się w społeczeństwie od lat. Każda ze stron ma swoich zagorzałych zwolenników.

Dlatego dziś dodam swoje zdanie jako osoba, która od lat pracuje z otyłymi pacjentami.

Jestem dietetyczką i trenerką, która specjalizuje się w pracy z pacjentami z otyłością. Współpracowałam ze znanymi czeskimi organizacjami pomagającymi ludziom z tym problemem. Przez kilka lat pracowałam na arenie międzynarodowej, zajmując się otyłością z perspektywy postrzegania całego społeczeństwa, a także z perspektywy polityki i ustalania pewnych zasad dotyczących kontaktu z pacjentami otyłymi. Pozwolę więc sobie mówić z tej pozycji i z tego doświadczenia.

Bez deficytu kalorycznego się nie da

Nie twierdzę, że otyłość to tylko kwestia niekonsekwencji danej osoby. Nie twierdzę, że to tylko wynik choroby i każdy klient jest otyły bez winy własnych decyzji. Ale nie twierdzę też, że utrata wagi to kwestia jednej prostej decyzji i silnej woli.

Tak, bez deficytu kalorii tłuszcz nie zostanie spalony. Fizyka to podstawa, bez której się nie obejdzie. Deficyt można osiągnąć różnymi metodami, niektóre prowadzą do utraty tkanki tłuszczowej, inne w większości zabierają te kilogramy gdzie indziej – a to nie jest pożądane. Naszym celem powinna być przede wszystkim utrata nadmiaru tłuszczu. Ale nie o tym dziś mowa.

Czy utrata tkanki tłuszczowej jest tak łatwa, jak niektórzy czasami uważają? Nie jest tak łatwo po prostu powiedzieć “a od teraz jem inaczej” i zacząć chrupać marchewki i sałatę. To nie jest kwestia siły woli (cokolwiek to znaczy). Jeśli ktoś przez długi czas jadł niewłaściwie (cokolwiek, w nadmiernych ilościach) i spędza życie na kanapie, często wszystko, co naprawdę musi zrobić, to trochę ograniczyć jedzenie i zacząć się choć trochę ruszać. W związku z tym taka osoba może odnieść wrażenie, że tak naprawdę to wszystko jest oszałamiająco łatwe, bo przecież tak pięknie sobie radzi!

Inne zmienne w równaniu

Ale to, co działa na stosunkowo młodego mężczyznę, nie działa na przykład na kobietę w starszym wieku. Po prostu to już nie wystarcza. To też jest fizyka. Tak, nadal chodzi o to równanie spożycia i wydatkowania, to nadal obowiązuje, niezależnie czy to młoda kobieta czy ktoś, kto przez kolejne dekady przerabia wszystkie diety po kolei. Ale dodaliśmy inne zmienne do równania.

W tym momencie do głosu dochodzi wewnętrzne funkcjonowanie danej osoby. I tu właśnie pojawia się ten element dodatkowy. Są to dodatkowe zmienne, które wprowadzamy do prostego równania spożycia kalorii i wydatków. Wpływ hormonów, których poziom jest inny niż powinien. Wpływ wydatkowania energii, który nie do końca pasuje według danych aplikacji – ponieważ ciało torturowane przez lata deficytu naprawdę zarządza energią nieco inaczej i oszczędza jej więcej (nie mówię o jakimś znaczącym spowolnieniu metabolizmu, mówię o oszczędzaniu wydatkowania energii). Kwestia jest po prostu bardziej złożona. To wciąż to samo równanie, tylko z dodatkowymi wartościami, które musimy uwzględnić.

Tak, nadal prawdą jest, że spożycie musi być mniejsze niż wydatkowanie. Bez tego nie ma mowy, by to zadziałało. Ale musimy pracować z tym, co łącznie wpływa na to wydatkowanie i jak wielki on jest. I nauczyć klienta/pacjenta, czym jest spożycie, jak duże ma być i z czego tak na prawdę ma się składać.

Nastawienie umysłu

W przypadki wielu pacjentów nie wystarczy tylko obliczyć jak prawidłowo skonfigurować spożycie i wydatkowanie. Musisz także pomóc im w skonfigurowaniu całego dnia tak, aby mogli sprostać tym wymaganiom. I nie jest to tylko kwestia “ja tak powiem i tak będzie”. Takie podejście będzie w pełni odpowiadać pacjentowi, który jest samodzielny i przyzwyczajony do dbania o siebie. Ale mam też wielu pacjentów, którzy przychodzą do mnie, którzy są przyzwyczajeni do stawiania wszystkich i wszystkiego innego na pierwszym miejscu. Nie mogą być dla siebie takim priorytetem. A wtedy nie mogą sobie powiedzieć, że zrobią tak i siak i w ten sposób schudną.

Musimy zacząć pracować nad ich nastawieniem. Nauczyć ich, że to oni sami powinni być dla siebie priorytetem. I jak to zrobić – co jest jeszcze większym wyzwaniem. Powiedzenie sobie, że będę o sobie pamiętać, jest miłe, ale musimy też stworzyć ku temu warunki. Znaleźć czas dla siebie. Pozwolić sobie zadbać o swoje potrzeby. I to w jak najbardziej praktyczny sposób.

Czasami nawet zmiana nastawienia nie wystarcza i potrzebne są inne metody leczenia. Niezależnie od tego, czy są to leki, psychoterapia (nawet jeśli jest to “tylko” ta związana z nawykami żywieniowymi), czasami w grę wchodzi nawet operacja. Dopóki wystarcza praca dietetyka, sprawa jest prosta.

• Nie, czasami naprawdę nie wystarczy powiedzieć klientowi/pacjentowi “więc nie jedz tyle i rusz tyłek”. Może to przynieść efekt przeciwny do zamierzonego, a  wkrótce zacznie być mowa o bariatrii.

Tak, gdyby wiele spraw było wyłapywanych na tym etapie “wystarczy”, byłoby idealnie. Ale po przekroczeniu pewnego progu (który jest nieco inny dla każdego), sprawa staje się nieco bardziej skomplikowana.

Choroba z nadmiaru?

To wciąż fizyka, to wciąż spożycie vs wydatek energetyczny. Ale czasami trzeba pracować z większą liczba zależności, niż tylko to, ile ktoś położył na talerzu danego dnia a ile kroków zrobił. I właśnie dlatego jest to choroba, przynajmniej na pewnym etapie.

Czy jest to choroba nadmiaru? Tak, często. Czy ma na nią wpływ nasze zachowanie? Tak (ponownie, poza rzadkimi zaburzeniami). Podobnie jest z DM2, nadciśnieniem, zespołem metabolicznym itp.

Nie twierdzę, że każda osoba z dodatkowymi kilogramami jest skomplikowanym przypadkiem, zawsze wymaga specjalnego traktowania i jest całkowicie niewinna. Podstawa jest zawsze taka sama, spożycie i wydatek energetyczny. Chodzi o to, że czasami wystarczy tylko nieznacznie zmienić spożycie i wydatkowanie, i nic więcej, a czasami trzeba zmienić więcej niż te dwa elementy i podejść do zwalczania otyłości jako do kompleksowego leczenia.

Autorka: Alexandra Rohlikova, dietetyczka, trenerka fitness
zdjęcia: cz.depositphotos.com i Autorki